Sport dla jednych jest rozrywką, dla innych pasją, dla jeszcze innych ucieczką od rzeczywistości. Dla osób z niepełnosprawnością ruchową może być czymś znacznie więcej. Może znacząco podnosić jakość ich życia zarówno pod kątem psychicznym, jak i społecznym.
Niestety w Polsce aktywność sportowa i rekreacyjna niepełnosprawnych wciąż jest na bardzo niskim poziomie. A przecież uprawianie sportu może być narzędziem wspomagającym rehabilitację, pomagać w społecznej integracji czy zwiększeniu poczucia własnej wartości. Jak wynika ze spisu powszechnego w Polsce jest około 2 mln osób z niepełnosprawnością ruchową. Zaledwie jedna na tysiąc ćwiczy w klubach należących do Polskiego Związku Sportu Niepełnosprawnych „START”. Dla porównania w przypadku klubów sportowych dla osób uznawanych za sprawne, ćwiczących jest 24 razy więcej. To kolosalna dysproporcja, która prowadzi do pogłębiania różnic społecznych.
Sport narzędziem wspomagającym rehabilitację
Niewielka aktywność fizyczna osób z niepełnosprawnością skutkuje różnymi problemami. Po pierwsze zdrowotnymi. Znacznie zmniejsza się ogólna siła mięśni przez co osoby te tracą samodzielność w wykonywaniu pewnych czynności. W przypadku osób poruszających się na wózkach inwalidzkich, mogą pojawiać się przykurcze mięśni i deformacje stawów, a także ograniczenie zakresu wykonywanych ruchów. Im dłuższy okres fizycznej bezczynności, tym trudniejsza staje się rehabilitacja. Zwiększa się również prawdopodobieństwo występowania nieprawidłowej postawy, a także chorób związanych z układem krążeniowo-oddechowym.
– Sport i rekreacja ruchowa jest kluczową sprawą w aspekcie rehabilitacji i powrotu do możliwej sprawności dla osób niepełnosprawnych. Pracując z kadrą Polski w koszykówce na wózkach, wielokrotnie byłem świadkiem, jak regularne ćwiczenia i uprawianie sportu przez osoby niepełnosprawne zmniejszały ich fizyczne ograniczenia oraz budowały mechanizmy kompensacyjne, często niewytłumaczalne medycznie, przyspieszające powrót funkcji uszkodzonych części ciała (np. poprawa stabilizacji tułowia czy powrót czucia mięśni) – komentuje Radosław Krowiak, fizjoterapeuta polskiej kadry koszykarzy na wózkach.
Uprawianie sportu może być ważnym aspektem życia osoby niepełnosprawnej w wielu wymiarach
– Sport to coś więcej niż samo usprawnianie, to realizacja swojej pasji i spełnianie marzeń, miejsce na pokaz siły oraz ambicji, czy też możliwość rywalizacji, mimo ograniczeń zdrowotnych. Sportowcy to osoby, które mają do siebie i swojej niepełnosprawności duży dystans, nie czują się wykluczone społecznie, ponieważ występują publicznie na różnych imprezach sportowych. Sport daje im szanse pokazania, że są „normalnymi ludźmi” i nie trzeba się nad nimi nadmiernie rozczulać. Niepełnosprawni sportowcy to osoby silne psychicznie i mocno zmotywowane do pokonywania barier każdego dnia – tłumaczy Radosław Krowiak. – Sprawność uzyskana przez trening sportowy pozwala na łatwiejsze wykonanie czynności dnia codziennego (przemieszczanie się, toaletę, ubieranie, gotowanie, jazdę samochodem, pracę). To z kolei ułatwia również pokonywanie na wózku barier komunikacyjnych typu nierówne chodniki, wysokie krawężniki, schody i progi w budynkach, wąskie drzwi, które często mogą ograniczać ich dostęp do udziału w życiu społecznym. W wielu przypadkach możemy się od osób niepełnosprawnych uczyć zaradności, pozytywnego myślenia oraz motywacji do działania – dodaje fizjoterapeuta.
Brak aktywności to nie tylko problem osób z niepełnosprawnością
Brak aktywności fizycznej osób niepełnosprawnej dotyka także jej najbliższego otoczenia. Z powodu ograniczenia funkcji ruchowych stają się zależne od swoich opiekunów. Wydłuża się lista czynności, których nie są w stanie wykonywać samodzielnie. To z kolei zwiększa zapotrzebowanie na opiekunów osób zależnych. Na podstawie liczby wypłacanych zasiłków dla opiekunów można oszacować, że w Polsce może być nawet 50 tys. osób, które nie mogą podjąć stałej pracy zarobkowej ze względu na sprawowanie dziennej opieki nad dorosłymi osobami niepełnosprawnymi.
Poczucie zależności rodzi kolejny problem, jakim jest obniżona samoocena niepełnosprawnych. Zazwyczaj czują się oni źle, kiedy muszą prosić innych o pomoc, mając przeświadczenie, że mogliby to zrobić sami, ale nie są w stanie. Obniżenie poczucia własnej wartości prowadzi do zmniejszenia uczestnictwa w życiu społecznym, a w efekcie do osamotnienia i alienacji.
– Samoocena wiąże się z umiejętnościami i wiarą we własne możliwości. Uprawianie sportu może ją więc podnosić, gdy zauważamy własne postępy (nawet te najdrobniejsze) i stawiamy sobie wyzwania ponad aktualny poziom własnych umiejętności. Z porażek zaś i błędów czerpiemy informację nad jakimi elementami warto jeszcze popracować. Nie pomaga natomiast porównywanie się z gwiazdami sportu i oczekiwanie nierealnie szybkiego przyrostu umiejętności – tłumaczy psycholog Małgorzata Piotrowska. – Poczucie własnej wartości to ogólna ocena siebie jako człowieka, razem z silnymi i słabymi stronami, niezależnie od sukcesów i porażek. Z tym poczuciem wiąże się docenianie wkładanego wysiłku, niezależnie od rezultatów, oraz akceptowanie wszystkich emocji – zarówno radości i satysfakcji, jak i smutku, złości, czy wstydu, a tego sport z pewnością może nauczyć – dodaje psycholog.
Wszyscy mamy problem z niepełnosprawnością
Kiedy dochodzi do osamotnienia, indywidualne problemy osoby dotkniętej niepełnosprawnością stają się problemem społecznym. Społeczeństwo nie potrafi sobie radzić w kontaktach z niepełnosprawnymi, ponieważ aktywność społeczna tych drugich jest ograniczona. Innymi słowy – osoby sprawne, które nie mają na co dzień bezpośredniego kontaktu z niepełnosprawnymi mają trudności w zaakceptowaniu różnic i traktowaniu tych osób na zasadzie równości.
Rozwiązanie tego problemu (przynajmniej w teorii) wydaje się proste. Należy zwiększyć uczestnictwo niepełnosprawnych w życiu społecznym, w środowisku pracy. Można to osiągnąć poprzez walkę z alienacją, a więc poprzez podnoszenie samooceny i poczucia własnej wartości. To wymaga usamodzielnienia się osób niepełnosprawnych, co jest możliwe dzięki namawianiu ich do fizycznej aktywności.
Oczywiście to, że zachęcimy kogoś do sportu czy rekreacji nie sprawi, że ta osoba wstanie z wózka, albo że odrośnie jej ręka lub noga. Jednak poprawienie sprawności mięśni, zakresu ruchów i mobilności pozwoli wykonywać wiele czynności bez pomocy osób trzecich. Pod kątem psychologicznym pomaga natomiast odbudować pewność siebie i poczucie własnej wartości. Pozwala również aktywniej uczestniczyć w życiu zawodowym i społecznym. To z kolei jest antidotum na oswojenie społeczeństwa z niepełnosprawnością i zachęcenie kolejnych niepełnosprawnych do większej otwartości i zaangażowania, co rodzi nadzieję na niwelowanie różnic społecznych.
Potrzebujemy promocji powszechnego sportu osób niepełnosprawnych
Niestety obecnie aktywność fizyczna osób z dysfunkcjami narządów ruchu jest niewielka. W ocenie NIK w latach 2013-2015 wspieranie i promocja sportu powszechnego osób niepełnosprawnych była niewystarczająca i nieskuteczna. Wynika to faktu, że imprez i zajęć sportowych jest niewiele. Nawet jeżeli zapotrzebowanie na sport i rekreację w kręgach osób z niepełnosprawnością jest wysokie, to możliwości są ograniczone. Zwiększenie liczby dodatkowych eventów i zajęć sportowych sprawi, że wzrośnie także liczba ich aktywnych uczestników.
– W środowisku lokalnym Krakowa i okolic liczba inicjatyw związanych z prowadzeniem i organizacją zajęć sportowych dla osób niepełnosprawnych nie była zbyt wielka. W związku z tym klub sportowy AZS AWF Kraków podjął się utworzenia sekcji osób niepełnosprawnych. Klub, działający od 1976 roku, obecnie zrzesza 600 członków w sekcjach wyczynowych: gimnastyki sportowej, kajakarstwie slalomowym, lekkiej atletyce, szermierce, wioślarstwie i taekwondo olimpijskim oraz w sekcji akademickiej uczestniczącej w Małopolskiej Lidze Akademickiej. Do tej pory osoby niepełnosprawne zgłaszające się do klubu z chęcią uprawiania sportu trenowały w grupach wyczynowych. Nie było to idealne rozwiązanie, chociaż osoby niepełnosprawne miały możliwość integracji oraz treningu z najlepszymi zawodnikami pełnosprawnymi, medalistami igrzysk. Wynikiem tych działań był brązowy medal Igrzysk Paraolimpijskich w skoku w dal Anny Trener-Wierciak – mówi Michał Muniak, trener sekcji sportowej osób niepełnosprawnych AZS AWF Kraków.
Bardzo dobrą wiadomością jest podjęta w tym roku decyzja o utworzeniu w Krakowie odrębnej sekcji dla osób niepełnosprawnych.
– Obecnie tworzymy grupę sekcji lekkoatletycznej, zapraszając osoby z niepełnosprawnością narządu ruchu, narządu wzroku oraz intelektualną. W zajęciach mogą uczęszczać zarówno dzieci i młodzież oraz osoby dorosłe. Ćwiczymy trzy razy w tygodniu na obiektach sportowych Akademii Wychowania Fizycznego w Krakowie. W perspektywie nie ograniczamy się do jednej dyscypliny sportowej, mając na uwadze różne zainteresowania uczestników zajęć. Gorąco zachęcamy do uprawiania sportu wiedząc, że aktywność fizyczna zapewni osobom niepełnosprawnym alternatywną formę spędzania wolnego czasu, poprawi samopoczucie, pomoże zintegrować się ze sportowcami pełnosprawnymi, a może doprowadzi do sukcesów sportowych na arenie krajowej, międzynarodowej, Igrzysk Paraolimpijskich – dodaje trener Michał Muniak.
Ważne inicjatywy
W odpowiedzi na potrzebę sportowej aktywizacji osób niepełnosprawnych, pojawiają się wydarzenia o charakterze sportowym skierowane do tych chcących uprawiać konkretną dyscyplinę. Jednym z nich jest organizowany przez Fundację Poland Business Run Adaptive Snow Camp, czyli tygodniowy obóz snowboardowy dla osób z dysfunkcjami narządów ruchu. Celem obozu, poza świetną zabawą na stoku, jest wzrost aktywności fizycznej osób niepełnosprawnych ruchowo oraz ich społeczna integracja, a także edukacja w zakresie snowboardingu i sportowego użycia protez. Szczegóły znaleźć można na www.polandbusinessrun.pl/pl/adaptive-snow-camp.
Zbliżają się Zimowe Igrzyska Paraolimpijskie w południowokoreańskim Pjongczangu. To doskonała okazja, aby zwrócić szczególną uwagę na to, jak sport może pomagać osobom niepełnosprawnym i zastanowić się jak my, jako osoby sprawne, poprzez sport możemy pomagać innym. Im więcej tego typu zajęć i możliwości się pojawi, tym szybsza i skuteczniejsza będzie integracja społeczna i rehabilitacja osób z niepełnosprawnościami.
Autor: Kamil Bąbel, Fundacja Poland Business Run